Υγεία

Ι. Καποδίστριας: πως νίκησε την επιδημία

Published

on

O Ιωάννης Καποδίστριας ήταν πολύ πιστός Χριστιανός. Θεωρούσε τον εαυτό του υπερασπιστή της Ορθοδοξίας και ήρθε σε σύγκρουση με όποιον θεωρούσε ότι την απειλούσε. Απέναντι σε μια επιδημία πανώλης, ωστόσο, ο Κυβερνήτης έκρινε ότι ένα από τα πρώτα μέτρα που έπρεπε να λάβει ήταν το κλείσιμο των εκκλησιών.

Ήταν σίγουρα ένας υπεύθυνος ηγέτης, έτοιμος από την πρώτη στιγμή που έφτασε στην Ελλάδα να λάβει δύσκολες αποφάσεις. Τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησής του εμφανίστηκε επιδημία πανώλης στα νησιά του Αργοσαρωνικού, πρώτα στην Ύδρα και έπειτα στις Σπέτσες. Μια από τις πρώτες αποφάσεις που έλαβε ήταν να κλείσει τον Απρίλιο του 1828 τις εκκλησίες στις περιοχές που είχαν εμφανιστεί κρούσματα ή ήταν πιθανόν να εμφανιστούν (π.χ. στην Αίγινα όπου είχε και ο ίδιος εγκατασταθεί). Οι εκκλησίες έκλεισαν για αόριστο χρονικό διάστημα και οι αντιδράσεις ήταν ελάχιστες. Οι Έλληνες τον σέβονταν, τον θαύμαζαν και κυρίως τον εμπιστεύονταν, διότι ο Καποδίστριας ήταν επίσης κι ένας πολύ καλός γιατρός με αξιόλογη πρακτική πείρα -που απέκτησε πολύ πριν ασχοληθεί πλήρως με την πολιτική-. Ήξερε, λοιπόν, πολύ καλά τι έκανε, δεν ήταν μια βεβιασμένη απόφαση της στιγμής.

Ο Καποδίστριας θεωρούσε ότι τα πρώτα δύο μέτρα που έπρεπε να λάβει μια κυβέρνηση αμέσως μετά την εμφάνιση επιδημίας σε μια περιοχή είναι ο υποχρεωτικός εγκλεισμός στις οικίες όλων των κατοίκων και το κλείσιμο των εκκλησιών. Αυτό αποδεικνύεται με έναν από τους πρώτους νόμους που πέρασε, όταν πια η επιδημία βρισκόταν σε ύφεση. Στις 20 Αυγούστου του 1828 εξέδωσε Ψήφισμα «Περί υγειονομικών διατάξεων» (Ψηφ. 15/20.8.1828). Εκεί προβλέπεται στο άρθρο 285, εδ. 3. το εξής «Εμποδίζεται πάσα θρησκευτική τελετή. Δεν σημαίνονται οι κώδωνες.» Οι δε κάτοικοι υποχρεώνονται να μείνουν κλεισμένοι στα σπίτια τους. Σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις, τα προληπτικά μέτρα εφαρμόζονται αμέσως μόλις εμφανιστεί επιδημία στην Ελλάδα ή στα σύνορά της. Το ψήφισμα υπογράφει ο ίδιος ο Κυβερνήτης («Ι.Α. Καποδίστριας»), καθώς και ο Γραμματέας της Επικράτειας («Σ. Τρικούπης»).

Ενδιαφέρον έχουν οι κινήσεις του Καποδίστρια εκείνες τις ημέρες, όπως αυτές καταγράφονται στα επίσημα έγγραφα της κυβέρνησής του, στις επιστολές του και στις εφημερίδες της εποχής. Δεν είχαν περάσει ούτε τρεις μήνες από την άφιξή του στην Ελλάδα, είχε απελπιστεί με την κατάσταση που ανέλαβε. Ο Ιμπραήμ βρισκόταν ακόμα στην Πελοπόννησο και η Ελληνική Κυβέρνηση δεν είχε κανένα σταθερό έσοδο. Οι Έλληνες ζούσαν από τη γενναιόδωρη αμερικανική βοήθεια (ιδιωτική, όχι κρατική). Δεν θα μπορούσαν τα πράγματα να είναι χειρότερα όταν ξέσπασε η επιδημία της πανώλης. Δεν είναι βέβαιο από πού μεταδόθηκε η πανώλη: οι Έλληνες κατηγορούσαν τους Αιγύπτιους, αλλά οι μεγάλες επιδημίες στην Πελοπόννησο ξεκίνησαν μετά τη σφαγή της Τριπολιτσάς εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των εκτεθειμένων άταφων πτωμάτων Τούρκων, Εβραίων και Αλβανών. Επιπλέον, είχαν παρουσιαστεί τα πρώτα κρούσματα πανώλης στην Εύβοια και στην Κέα από τα τέλη Ιανουαρίου του 1828. Πάντως, η επιδημία χτύπησε σχεδόν ταυτόχρονα Έλληνες (αρχικά στην Ύδρα) και Αιγύπτιους (στο κάστρο της Μεθώνης) στις αρχές Απριλίου.

Ο Καποδίστριας έστειλε στις 17 Απριλίου 1828 τον γιατρό Σπυρίδωνα Καλογερόπουλο στην Ύδρα και τις Σπέτσες. Ο Καλογερόπουλος κατάλαβε αμέσως ότι η κατάσταση ήταν κρίσιμη και έλαβε ο ίδιος τα πρώτα αυστηρά μέτρα με εξουσιοδότηση της κυβέρνησης. Ένα από αυτά ήταν το κλείσιμο των Εκκλησιών. Μόλις ενημέρωσε την Κυβέρνηση, ο Καποδίστριας ανέλαβε προσωπικά να αντιμετωπίσει την επιδημία:

  • Στις 18 Απριλίου έστειλε στα δύο νησιά τον Γενικό Έφορο Υγείας Αναστάσιο Λόντο και τον γιατρό Νικόλαο Καλογερόπουλο για να κάνουν την πρώτη επιθεώρηση.
  • Στις 21 Απριλίου έδωσε εντολή στον συνταγματάρχη Κάρολο Φαβιέρο να οργανώσει μια θαλάσσια υγειονομική αλυσίδα γύρω από τα δύο νησιά, χρησιμοποιώντας μια γολέτα και πέντε ένοπλες λέμβους (ναυτικός αποκλεισμός δηλαδή).
  • Έστειλε ειδικούς απεσταλμένους σε όλες τις επαρχίες της ηπειρωτικής Ελλάδας και όλα τα νησιά, ενημερώνοντας τις τοπικές διοικήσεις και παρέχοντας αναλυτικές οδηγίες για τα μέτρα που θα πρέπει να υιοθετηθούν σε τοπικό επίπεδο για να δημιουργηθούν υγειονομικές ζώνες. Διόρισε έκτακτους επιτρόπους στην Πελοπόννησο και τους ζήτησε να αναχωρήσουν αυθημερόν για τις επαρχίες ευθύνης τους.
  • Στις 22 Απριλίου ο Κυβερνήτης εξέδωσε διάγγελμα στο οποίο τόνιζε: «Νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να εκπληρώσω το καθήκον μου είναι να επισκεφτώ ο ίδιος τους τόπους που έχουν πληγεί και να λάβω αυστηρά μέτρα για να προφυλάξω από την επιδημία την υπόλοιπη Ελλάδα». Αμέσως μετά αναχώρησε για να επισκεφτεί τα δύο νησιά, χρησιμοποιώντας τη ρωσική φρεγάτα «Ελένη».
  • Στις 24 Απριλίου επισκέφτηκε τις Σπέτσες. Εκεί συσκέφθηκε με τους δημογέροντες και τους τοπικούς γιατρούς. Διόρισε Έκτακτο Επίτροπο της Υγείας για τις Σπέτσες τον Ιωάννη Κωλέττη και τον εφοδίασε με στρατιωτικές δυνάμεις και αναλυτικές οδηγίες.
  • Στις 25 Απριλίου έφτασε στην Ύδρα ο Ολλανδός ναύαρχος του ρωσικού στόλου Λογγίνος Χέυδεν (ένας από τους τρεις ναυάρχους στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου) με δύο δίκροτα κι ένα μπρίκι και συναντήθηκε με τη φρεγάτα «Ελένη» στα ανοικτά της Ύδρας. Ο Κυβερνήτης συνάντησε τον Ναύαρχο, τηρώντας όλες τις υγειονομικές προφυλάξεις και ζήτησε τη βοήθειά του στον έλεγχο της θαλάσσιας υγειονομικής ζώνης.
  • Στις 26 Απριλίου ο Κυβερνήτης μετέβη στην Ύδρα. Συσκέφθηκε με τους προκρίτους εκεί και άκουσε τις αναφορές των γιατρών. Διαβεβαίωσε τους Υδραίους ότι θα τους δώσει άμεσα ό,τι βοήθεια ήταν αναγκαία.
  • Στις 29 Απριλίου επέστρεψε στην Αίγινα, αλλά παρέμεινε πάνω στη ρωσική φρεγάτα και από εκεί έστελνε εντολές με μεγάλο αριθμό πλοιαρίων στους διοικητές και τις κοινότητες της ελληνικής επικράτειας. Γαλλικά και βρετανικά πλοία βοήθησαν στην αυστηρή εφαρμογή της θαλάσσιας υγειονομικής ζώνης.
  • Την 1η Μαΐου αποβιβάστηκε στο νησί και κατέλυσε στην αγροικία του Δημητρίου Βούλγαρη στον κόλπο της Περιβόλας, μια τοποθεσία με ιδιαίτερα υγιεινό κλίμα. Έστειλε στις Σπέτσες και την Ύδρα δύο πλοία με τρόφιμα και χρήματα για να εξασφαλιστεί η βασική διατροφή για τους φτωχότερους κατοίκους των νησιών. Διόρισε τον αδελφό του, Βιάρο, Έκτακτο Επίτροπο της Υγείας για την Ύδρα. Ο Βιάρος αναχώρησε αμέσως μαζί με τον γιατρό Νικόλαο Καλογερόπουλο, και έλαβε πολύ αυστηρά μέτρα που παρέλυσαν το εμπόριο και οδήγησαν στην πρώτη σύγκρουση Υδραίων-Καποδίστρια.
  • Στις 3 Μαΐου η Κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι στην Πελοπόννησο, στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη Σύρο δεν έχει εμφανιστεί κανένα κρούσμα, ενώ έλαβε επιστολή των προκρίτων της Ύδρας, σύμφωνα με την οποία από τις 23 Απριλίου κι έπειτα κανένα νέο κρούσμα δεν εμφανίστηκε, κανείς ασθενής δεν πέθανε, επιβίωσαν όλοι όσοι νοσηλεύτηκαν σε καραντίνα.
  • Στις 4 Μαΐου επέστρεψε ο Βιάρος Καποδίστριας από την Ύδρα, επιβεβαιώνοντας τα παραπάνω. (Κανένα νέο κρούσμα, κανένας θάνατος στην Ύδρα από 23 Απριλίου μέχρι 3 Μαΐου.) Το ίδιο και στις Σπέτσες, σύμφωνα με επιστολές του Ιωάννη Κωλέττη.
  • Στις 5 Μαΐου η Κυβέρνηση αποφάσισε να διατηρήσει τα υγειονομικά μέτρα προφύλαξης για αόριστο χρόνο, τηρώντας τα με μεγάλη αυστηρότητα, ιδιαίτερα στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ των δύο νησιών και της Πελοποννήσου. Όμως, η αρρώστια έπληξε μετά τη Μεθώνη και άλλα μέρη που βρίσκονταν ακόμα υπό αιγυπτιακό έλεγχο (όπως ο Πύργος Ηλείας). Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν κρούσματα στη Σαλαμίνα, τα Μέγαρα, τον Πόρο και την Χαλκίδα, αλλά με αυστηρά μέτρα περιορίστηκαν αμέσως.
  • Στις αρχές Αυγούστου ο Κυβερνήτης ανακοίνωσε την άρση των μέτρων και πέρασε το Ψήφισμα 15, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα στην ελληνική (και την ευρωπαϊκή) ιστορία της δημόσιας υγείας.
  • Στα μέσα Δεκεμβρίου, όμως, η ασθένεια έπληξε την Αχαΐα, ξεκινώντας από τα Καλάβρυτα, και έτσι επιβλήθηκε ο αποκλεισμός της περιοχής με τη βοήθεια του γαλλικού στρατιωτικού σώματος, υπό τον στρατηγό Νικόλαο-Ιωσήφ Μαιζών.

Τον επόμενο χρόνο, το 1829, τα κρούσματα ήταν ελάχιστα και περιορίστηκαν ακαριαία.

Δημοφιλή